چندي پيش موزه علوم و فناوري جمهوري اسلامي ايران، همايشي تحت عنوان «پيشينه، حال و آينده علم در موزه‌هاي علوم و فناوري» برگزار كرد. اين همايش با محوريت كاركردهاي خاص و منحصر به فرد موزه‌هاي علوم در بهبود و ارتقاي سطح دانش و نشر و ترويج مفاهيم دانش پايه در ميان مخاطبان از گروه‌هاي مختلف اجتماعي طراحي شده بود و هدف اصلي آن، ترغيب و تشويق عموم محققان، موزه‌داران و موزه‌شناسان كشور به فعاليت علمي و تهيه ادبيات پژوهش در حوزه مفاهيم و علوم موزه‌داري نوين و تدارك محيطي مناسب و انديشه محور براي تعاملات عميق فكري و تبادل تجربيات انديشمندان كشور و در نهايت اشاعه و توسعه دانش عمومي در اين حوزه بود. مهمان ويژه اين همايش خانم پروفسور پاتريشيا ريچ، مدير مركز علمي موناش (Monash Science Centre) از استراليا و يكي از ديرينه‌شناسان برجسته جهان بود. ريچ تاكنون 30 عنوان كتاب در زمينه‌هاي مختلف جانورشناسي از جمله تنوع و تكامل جانداران و بيش از 300 عنوان مقاله در مجلات معتبر علمي دنيا به چاپ رسانده و مفتخر به دريافت 26 جايزه و نشان و تقديرنامه علمي از دانشگاه‌هاي معتبر دنيا و موسسات علمي برتر شده است. حضور پروفسور ريچ در ايران بهانه‌اي شد تا از او درباره ماهيت موزه‌هاي علم، ضرورت وجودي آنها در جوامع مختلف و نقشي كه مي‌توانند در آينده علمي جهان داشته باشند، بپرسيم.

به نظر شما به عنوان مدير يكي از مراكز علمي معتبر جهان، وجود موزه‌هاي علوم و فناوري در جهان چقدر ضروري و مهم است؟

موزه‌هاي علوم و فناوري نقش بسزايي در برقراري ارتباط ميان علم، نوآوري و تحقيق با عموم مردم، كودكان و بزرگسالان ايفا مي‌كنند. آنها مترجمان علوم پيچيده هستند و به افراد اين امكان را مي‌دهند در مورد ارزش و استفاده از تحقيق علمي در زندگي روزمره خود، آگاهانه تصميم‌گيري كنند.همواره در طول تاريخ نياز به اطلاعات علمي ميان افراد جامعه وجود داشته، چراكه اين امر كمك قابل توجهي به درك جهان و پديده‌هاي طبيعي آن مي‌كند. اين مراكز مي‌توانند نقش موثري در جذب افراد به سمت دانش و فناوري داشته باشند و به اين ترتيب دانشمندان، مهندسان و فناوران آينده كه نقش مهمي در مسائل اجتماعي و محيطي خواهند داشت از همين جاها پرورش مي‌يابند.

موزه‌ها و مراكز علمي در سراسر جهان چه جايگاه خاصي دارند و چه عواملي رشد بلندمدت آنها را تضمين مي‌كند؟

موزه‌ها و مراكز علمي در سراسر جهان، داراي جايگاه خاصي هستند. آنها به مردم بخصوص كودكان و نوجوانان اين امكان را مي‌دهند كه با شيوه‌هاي مختلف با دانشمندان، محققان و تحقيقات علمي آنها روز به روز بيشتر و بهتر آشنا شوند. ترغيب به درك رفتار و تفكر علمي و تحقيقات در اين زمينه، تهييج پير و جوان به سوي علم، نمايش تاثيرگذاري تفكر علمي در جهت درك دنياي پيچيده‌اي كه در آن زندگي مي‌كنيم، اهم فعاليت موزه‌ها و مراكز علمي است. از اين رو نسل آينده مي‌تواند در محيطي پايدار و توسعه يافته زندگي كرده و تصميماتي اتخاذ كند كه آينده خوبي را برايش رقم زند. برانگيختن روحيه كنجكاوي و هدايت آن به سوي درك بهتر محيط پيرامون از جمله فعاليت‌هاي موزه‌ها و مراكز علمي است. واضح است كه روش‌هاي يادگيري در داخل و خارج از كلاس درس در حال پيشرفت است و موزه‌ها و مراكز علمي نقش مهمي در گشودن ديدگان افراد نسبت به محيط پيرامون دارند.به طور كلي بايد گفت رشد و شكوفايي موزه‌هاي علوم و فناوري نيازمند حمايت مداوم است و اين حمايت، دوام بلندمدت آن را تضمين مي‌كند. موزه‌ها مكان‌هايي هستند كه مردم، بويژه كودكان در آنجا بيشتر از كلاس‌هاي درسي خود مي‌توانند به كسب علم، دانش و فناوري بپردازند. موزه‌ها مكان‌هاي سالم، پرورش‌دهنده و تفريحي در شهرهاي كوچك و بزرگ هستند كه محبوب كودكان، خانواده و عموم مردم مي‌باشند. موزه‌ها نيازمند حمايت هستند، به همين دليل هم مي‌بايست دولت و جوامع را براي حمايت از آنها ترغيب كرد.

اين چنين مراكزي چگونه امكانات خود را در اختيار مردم بخصوص كودكان، نوجوانان و بزرگسالان قرار مي‌دهند؟

شيوه‌هاي مختلفي براي ارائه اطلاعات در موزه علوم و فناوري وجود دارد كه از جمله آنها مي‌توان به ضرورت وجود موزه‌داران آموزش ديده، افرادي كه به صورت حضوري با بازديدكننده صحبت مي‌كنند و با آنها در تعامل هستند اشاره كرد. آنها به درك بهتر افراد، پيرامون موضوعات مورد علاقه‌شان كمك كرده و با دانش خود به نمايش فعاليت‌هاي موجود در موزه علوم و فناوري و مركز علم مي‌پردازند.علاوه بر اين، مي‌توان به برنامه‌هاي تحت وب كه در مدارس اجرا مي‌شود و به صورت مستند آموزشي و بازي‌هاي تعاملي غيرفكري قابل ارائه هستند، اشاره كرد. از تمامي اين شيوه‌ها، مي‌توان در موزه‌هاي علوم و فناوري و مراكز علمي استفاده كرد كه تعاملي‌ترين آنها، گفت‌وگوهاي علمي در محل موزه است.

چگونه اين موزه‌هاي علوم و فناوري حس كنجكاوي را در كودكان و نوجوانان برمي‌انگيزند و سبب درك بهتري از جهان مي‌شوند؟

ريچ: موزه‌ها مكان‌هاي سالم، پرورش‌دهنده و تفريحي در شهرهاي كوچك و بزرگ هستند كه محبوب كودكان، خانواده و عموم مردم مي‌باشند. موزه‌ها نيازمند حمايت هستند، به همين دليل هم مي‌بايست دولت و جوامع را براي حمايت از آنها ترغيب كرد

با وجود مسئولان مجرب علوم و فناوري در موزه كه در تعامل با دانشمندان و محققان برنامه‌هاي اكتشافي هستند و با استفاده از شيوه‌هاي ارتباطي موجود، اين امر محقق مي​شود. مهم‌تر از همه، حضور افراد هوشمند و مشتاقي است كه چنين برنامه‌هايي را سازماندهي كرده و در تعامل با نوآوران و پژوهشگران هستند تا اطلاعات علمي را به روزرساني كنند تا با زندگي امروز همخواني داشته باشند.

در اين ميان موزه‌هاي تعاملي هم از جمله مواردي هستند كه به نظر مي‌رسد مي‌توانند نقش بسيار موثري در ارتباط بهتر افراد جامعه با موضوعات علمي داشته باشند؛ اما چگونه مي‌توان ارتباط موثري بين موزه‌هاي تعاملي و سنتي برقرار كرد؟

بله، تعامل زيادي بايد ميان موزه‌هاي سنتي و موزه‌هاي تعاملي وجود داشته باشد؛ چراكه امروزه بيشتر جوانان، بهترين زمان زندگي خود را با تلفن همراه و رايانه سپري مي‌كنند. اين در حالي است كه به كمك برخي راهكارها مي‌توان به آنها براي درك يكديگر و شناخت محيط پيرامون و تاريخچه گذشته كمك كرد.

به اعتقاد شما با افزايش تعداد موزه‌ها و بهبود آنها، چه تغييراتي را در جوانان شاهد هستيم و از طرف ديگر چگونه اين موزه‌ها مي‌توانند كودكان را به سمت خود جلب كنند؟

با در كنار هم قراردادن نقاط قوت موزه‌هاي سنتي و تعاملي، ارزش نهادن به هر دو آنها و آموزش در قالب گروه‌هاي كوچك مي‌توانيم تغييرات خوبي را در كودكان و جوانان شاهد باشيم. تجربه نشان داده كه كودكان دوست دارند در موزه آموزش ببينند. آنها همچنين علاقه‌مند هستند با كمك موزه‌داران و دانشمنداني كه در موزه‌ها هستند در قالب گروه‌هاي كوچك به انجام آزمايش بپردازند. به همين دليل هم برقراري ارتباط ميان موزه‌دار، كودك و دانشمند حائز اهميت است.

در اين ميان همانند بسياري از مراكز و سازه‌هاي ديگر، ساختار و مهندسي محلي كه براي موزه علمي طراحي مي‌شود، مي‌بايست متفاوت باشد.از نظر شما مولفه‌هاي تاثيرگذار در تعيين ساختار كلي موزه‌هاي علم و فناوري در جهان چيست؟ مهم‌ترين شاخصه معماري آن كدام است؟

مولفه‌هاي تاثيرگذار در اين زمينه، فرهنگ، كاركنان، استعداد و علوم زمان‌هاست. ارائه دستورالعمل جامع در اين خصوص امري دشوار است. نكته حائز اهميت، وجود تنوعي است كه موزه‌ها در اقصي نقاط دنيا دارند و اين تنوع، مهم‌ترين شاخصه معماري موزه‌هاي علوم و فناوري است.

در حال حاضر چند موزه علم در جهان هستند كه استانداردهاي بين‌المللي لازم را دارند؟

كاوشكده و موزه لارنس هال در كاليفرنيا، هركولا در فنلاند، موزه علوم كواستكان و مركز موناش استراليا، مركز سنگاپور، موسسه اسميتسونيان در واشنگتن،موزه تاريخ طبيعي آمريكا در نيويورك، موزه تاريخ طبيعي بريتانيا، موزه پاريس، موزه ملي علوم طبيعي تايوان و موزه ملي ژاپن از جمله موزه‌هاي علمي هستند كه استانداردهاي بين‌المللي لازم را در اين زمينه دارند.

در شرايط كنوني موزه‌هاي علوم و فناوري با چه چالش‌هايي روبه‌رو هستند؟

اختصاص بودجه بلندمدت توسط دولت و درك ضرورت وجود اين مراكز به عنوان يك مولفه در آموزش جوانان و عامه مردم، همچنين نقشي كه در زندگي افراد مي‌توانند ايفا كنند از جمله چالش‌هايي است كه موزه‌هاي علوم و فناوري با آن روبه‌رو هستند. موزه‌هاي علوم، مراكزي هستند كه به كودكان در شناخت رشته‌هايي كمك مي‌كنند كه بعد‌ها ممكن است در انتخاب شغل آنها دخيل باشد. علاوه بر اين موزه‌هاي علوم در اتخاذ تصميمات آگاهانه در خصوص علومي كه بخشي از زندگي روزمره افراد را دربر مي‌گيرد، نقش بسزايي دارند.

شما به عنوان يكي از صاحب‌نظران و كارشناسان اين حوزه،آينده موزه‌هاي علوم و فناوري را چگونه پيش‌بيني مي‌كنيد؟

به نظر من، موزه‌ها به رشد خود ادامه مي‌دهند، ولي آنچه در اين راستا به‌ آن نياز دارند، حمايت مستمر دولت و بخش‌هاي خصوصي است. آنها مي‌توانند از همان نخست، دانشمندان و فناوران آينده را الهام بخشند و به افراد تحصيلكرده اطمينان دهند كه با آينده‌اي پيچيده روبه‌رو مي‌شوند كه براي تداوم و پايداري نياز به اتخاذ تصميمات هوشمندانه دارد؛ چرا كه آموزش روش‌هاي استفاده بهينه از منابع طبيعي و چگونگي تفكر و ارزيابي سبب تحقيق و تحريك حس كنجكاوي در پير و جوان مي‌شود.





تاريخ : پنج شنبه 12 مرداد 1391برچسب:, | | نویسنده : مقدم |