اراده‌ی آزادانه از دیدگاه علوم اعصاب می‌تواند کاملا شگفت‌انگیز باشد. در مقاله‌ای که همین هفته در مجله‌یScientific Reports منتشر شد، پژوهشگران استرالیایی توانسته بودند انتخاب‌های اصلی شرکت‌کنندگان را ۱۱ ثانیه قبل از اعلام آگاهانه‌ی تصمیم آنان پیش‌بینی کنند.

در این مطالعه، به ۱۴ نفر شرکت‌کننده که هرکدام در یک دستگاه fMRI قرار گرفته بودند، دو الگو نشان داده شد: یکی نوارهای قرمز افقی و دیگری نوارهای سبز عمودی. به هرکدام از این افراد حداکثر ۲۰ ثانیه زمان برای انتخاب یکی از آن دو الگو داده شد. وقتی فردی تصمیم می‌گرفت، دکمه‌ای را فشار می‌داد و ۱۰ ثانیه وقت داشت که تاحدممکن آن الگو را تجسم کند. درنهایت، از آن‌ها پرسیده می‌شد چه چیزی تصور کردید؟ این تصور چقدر واضح بود؟ آن‌ها با فشردن دکمه‌هایی به این پرسش‌ها پاسخ می‌دادند.

پژوهشگران با استفاده از fMRI به‌منظور نظارت بر فعالیت مغز شرکت‌کنندگان و یادگیری ماشین برای تجزیه‌و‌تحلیل تصویرهای عصبی می‌توانستند ۱۱ ثانیه قبل از اینکه آن‌ها آگاهانه تصمیم بگیرند، پیش‌بینی کنند شرکت‌کنندگان کدام الگو را انتخاب خواهند کرد. همچنین، آن‌ها می‌توانستند پیش‌بینی کنند شرکت‌کنندگان با چه وضوحی می‌توانند آن الگو را در ذهن خود تجسم کنند. به‌گفته‌ی جوئل پیرسون، استاد علوم اعصاب شناختی در دانشگاه ولزجنوبی استرالیا، این مطالعه نشان می‌دهد قبل از اینکه افکار فرد خودآگاه شوند، آثاری از افکار ناخودآگاه در ذهن آن‌ها به‌وجود می‌آید. او گفت:

اعتقاد داریم وقتی با انتخاب بین دو یا چند گزینه از آنچه باید درباره‌اش فکر کنیم، روبه‌رو می‌شویم، افکار ناخودآگاهی شبیه توهمات ناخودآگاه وجود دارند. وقتی درباره‌ی آنچه باید درباره‌‌اش فکر کنیم، تصمیمی گرفته می‌شود، مناطق اجرایی مغز آن اثر تفکری را انتخاب می‌کنند که قوی‌تر است. به‌عبارتِ‌دیگر، اگر هرگونه فعالیت مغزی که از قبل وجود دارد، با یکی از انتخاب‌های شما مطابقت داشته باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که مغز شما آن گزینه را انتخاب کند؛ زیرا فعالیت فعلی مغز را آن دسته از فعالیت‌های مغزی که از قبل وجود داشته‌اند، تقویت می‌کنند.

این کار تلویحاتی درباره‌ی این موضوع دارد که چگونه افکار ناراحت‌کننده را درک می‌کنیم. پیرسون اعتقاد دارد این یافته‌ها توضیح می‌دهند که چرا فکرکردن درباره‌ی یک موضوع به ایجاد افکار بیشتری درباره‌ی آن منجر می‌شود: با ایجاد یک حلقه‌ی بازخورد مثبت. همچنین، این مطالعه نشان می‌دهد تجسم‌های ناخوشایندی مانند آنچه در اختلال استرس پس از سانحه تجربه می‌شود، به‌شکل افکار ناخودآگاه آغاز می‌شوند.

البته، این تنها مطالعه‌ای نیست که نشان می‌دهد افکار را قبل از اینکه خودآگاه شوند، می‌توان پیش‌بینی کرد. همان‌طورکه پژوهشگران خاطرنشان می‌کنند، تکنیک‌های مشابهی توانسته‌اند تصمیمات حرکتی را ۷ تا ۱۰ ثانیه و تصمیمات انتزاعی را ۴ ثانیه قبل از آگاه‌شدن آن‌ها پیش‌بینی کنند.

دانشمندان علوم اعصاب برای مدت طولانی می‌دانسته‌اند مغز قبل از اینکه آگاه شوید، آماده‌ی عمل می‌شود و فقط چند میلی‌ثانیه بین زمانی‌که فکر آگاهانه می‌شود و زمانی‌که آن را به عمل تبدیل می‌کنید، فاصله است. آن چند میلی‌ثانیه به ما فرصتی برای ردکردن آگاهانه‌ی ایمپالس‌های ناخودآگاه می‌دهد و به‌نظر می‌رسد موجب ایجاد تصمیم‌گیری آزادانه می‌شود.

اگرچه آزادی می‌تواند هم خودآگاه و هم ناخودآگاه اعمال شود، برخی از دانشمندان علوم اعصاب معتقدند کنترل‌شدن به‌وسیله‌ی مغز ناخودآگاه، مخالف مفهوم آزادی انتخاب نیست. اینکه دانشمندان علوم اعصاب می‌توانند اعمال ما را بسیار زودتر از آگاه‌شدن ما پیش‌بینی کنند، لزوما مفهوم آزادی اراده را نفی نمی‌کند؛ اما یقینا مفهوم ذهن ما را پیچیده‌تر می‌کند.