به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، سامانه‌های راداری به مثابه چشم‌های الکترونیکی برای تجهیزات نظامی و غیرنظامی هستند که بسته به مدل و توانایی خود می‌توانند تا فواصل مختلفی را رصد کرده و اشیاء مختلفی را در هوا، دریا و زمین کشف، شناسایی و رهگیری کنند. رادار‌ها برای اولین بار در جنگ جهانی دوم به شکل امروزی توسط انگلیسی‌ها توسعه پیدا کرده و نقش مهمی در مقابله با نیروی هوایی آلمان نازی داشتند. اما به سرعت در بخش‌های مختلف و در اندازه‌های مختلف وارد استفاده شده و امروز نه فقط بخش‌های نظامی و بلکه بخش‌های غیر نظامی نیز در ایران و جهان به انواع رادار‌ها مجهز شده اند.

در جمهوری اسلامی و پس از پایان جنگ تحمیلی، نهضت بزرگی برای توسعه توان دفاعی کشور آغاز شد که یکی از بخش‌های بسیار مهم و استراتژیک این حرکت دفاعی، بخش سامانه‌های راداری بود. تجربه جنگ تحمیلی و مقابله با حملات هوایی و موشکی عراق، کشورمان را به سمت توسعه یک توانایی بومی در بخش راداری و پدافندی سوق داد که در بحث نیروی دریایی مسئله شاید کمی تا قسمتی پیچیده‌تر بود. در این میان، نیروی دریایی ارتش در کنار جنگ ۸ ساله با ارتش بعث، تجربه‌ای تلخ از رویارویی با ناوگان آمریکا در تابستان سال ۶۷ را در کارنامه داشت؛ جایی که ناو‌هایی ایرانی که ساخت کشور‌های غربی بودند در برابر سیستم‌های جنگ الکترونیکی و تسلیحاتی آمریکایی، مشت شان باز بود و به بن بست رسیدند که همین باعث شد ضرباتی به تجهیزات و نیروی انسانی فداکار، متخصص و شجاع نداجا وارد شود.

تصویری دردناک از ناو سهند بعد از حمله نیرو‌های آمریکایی به آن در خلیج فارس

این تجربه سخت، موجب شد فرماندهان و متخصصان ایرانی در زمینه طراحی و ساخت شناور‌ها سراغ الگو‌های بومی در بخش‌هایی بروند که در سر بزنگاه می‌توانست نتیجه هر رویارویی را تغییر دهد. بر این اساس، طی سال‌های اخیر شاهد رونمایی از طرح‌هایی بودیم که مشخصا نشانه اثرات همان تجربیات سخت، اما مهم است. حالا و در عرض چند سال از پایان جنگ و در اوج تحریم‌های نظامی، نیروی دریایی ارتش با همکاری دانشگاه‌ها و وزارت دفاع به سمت طراحی ناو‌هایی با بدنه پنهانکار و البته رادار‌های بسیار پیشرفته و سیستم‌های تسلیحاتی جدید رفته که یکی از جدیدترین دستاورد‌ها در این بخش، ارتقاء خاص یک سامانه راداری به اسم عصر است که اولین بار روی ناو بومی و پر افتخار جماران دیده شده است.

عصر؛ چشم جدید ایرانی برای جماران

در چینش اولیه رادار برای شناور جماران، با یک رادار جستجوی سطحی و هوایی با ظاهری قدیمی رو به رو بودیم که از نظر ظاهری به رادار AWS-۱ ساخت انگلستان شباهت فراوانی داشت که یک رادار ۲ بعدی با بردی در حدود ۱۰۰ کیلومتر محسوب می‌شوداما خیلی طول نکشید تا جایگزین قدرتمند ایرانی این رادار به میدان پا بگذارد و در ۶ آذر سال ۱۳۹۲ از رادار آرایه فازی فعال و سه بعدی "عصر" ساخت ایران رونمایی شد که این رادار، نخستین رادار سه بُعدی آرایه فازی ایران بود و می‌توانست اهدافی را تا شعاع ۲۰۰ کیلومتری کشف کند. از مهمترین ویژگی‌های این رادار، قابلیت کشف و رهگیری اهداف هوایی و سطحی، توانایی رهگیری ۱۰۰ هدف به صورت همزمان و مقابله با جنگ الکترونیک بود.

ناو جماران با رادار اولیه

نسل اول رادار عصر روی ناو جماران

اما طی روز‌های اخیر تصاویر و اطلاعاتی مربوط به مدل جدیدی از رادار عصر منتشر شده که نشان دهنده تغییرات بسیار گسترده و اثرگذار در این سامانه مهم و پر کاربرد است. در اولین تغییر مهم، باند رادار عصر در مدل جدید از S به X تغییر پیدا کرده و برد رادار بیش از ۲۰۰ کیلومتر اعلام شده است. این رادار به صورت تخصصی برای جستجوی هوایی توسعه پیدا کرده و برای کشف و رهگیری انواع بالگرد، هواپیما و پهپاد کاربرد دارد.

لازم است در این میان، توضیحی درباره قابلیت‌های باند ایکس بدهیم. باند ایکس به امواج بین پهای باند ۸ تا ۱۲ گیگاهرتز گفته می‌شود و رادار‌های باند ایکس از دقت بالاتری نسبت به سایر رادار‌ها در باند‌های دیگر برخورد هستند لذا استفاده از آن‌ها می‌تواند به هدف یابی بسیار دقیق‌تر منجر شود.

تصویر و اطلاعات منتشره مربوط به رادار بهینه شده عصر

البته استفاده از حالت آرایه فازی نیز باعث می‌شود تا مقاومت این سامانه در برابر جنگ الکترونیک دشمن بیشتر شده و در عین حال کار کردن رادار‌های باند ایکس در پهنای باند ۸ تا ۱۲ که بالاتر از رادار‌های باند اس (که در پهنای ۳ گیگاهرتز فعال هستند) باعث کاهش اثر عوامل طبیعی مثل مه و باران روی عملکرد رادار خواهد شد. در عین حال استفاده از وضعیت آرایه فازی در رادار عصر باعث می‌شود که میزان برون دهی امواج و زمان مورد نیاز برای این عمل کاهش پیدا کرده و به همین دلیل شانس کشف شدن منبع ارسال امواج یعنی محل قرارگرفتن شناور مورد نظر به راحتی کشف نشود.

نکته مهم دیگر درباره این رادار ارتقاء یافته، این است که در نمونه اولیه، این رادار نقش جستجوی اهداف هوایی و سطحی را داشت، ولی در مدل ارتقاء یافته، رادار عصر به بحث جستجو اهداف هوایی به صورت خاص نیز می‌پردازد و البته در کنار بحث جستجو، توان ثانویه کنترل آتش یعنی ارسال اطلاعات و کنترل سامانه‌های تسلیحاتی ناو برای درگیری با اهداف را نیز دارد. چندی پیش امیر خانزادی فرمانده نیروی دریایی ارتش در گفتگویی به ارتقاء رادار عصر و نصب در نسل جدید شناور‌های نداجا اشاره کرده بود.

این رادار می‌تواند به نوعی باعث کاهش بار فعالیت رادار چشم عقاب خصوصا در زمان درگیری باشد و بخشی از وظایف در زمان مقابله با دشمن را به عهده بگیرد. با این حساب در نسل آینده، علی القاعده شناور‌های نیروی دریایی ارتش با دو نوع رادار یعنی عصر ارتقاء یافته و چشم عقاب مجهز خواهند شد که هر دو رادار از نوع آرایه فازی خواهند بود و هر دو توان پوشش محیط ۳۶۰ درجه اطراف خود را دارند. همچنین فعلا مشخص شده که حداقل یکی از آن‌ها در باند ایکس فعالیت می‌کند. شباهت‌های این سامانه‌ها با رادار‌های سری APAR ساخت تالس این احتمال را به وجود آورده که شاید رادار دوم نیز در باند ایکس فعال باشد. باید به این نکته نیز اشاره کرد که معمولا در شناور‌های کوچک‌تر از نظر تناژ مثل خانواده موج بهتر است برای رسیدن به بیشترین قدرت راداری، تمام سامانه‌ها در این بخش از باند ایکس استفاده کنند.

در هر صورت مسیر فعلی نداجا و طراح‌های این بخش از نیرو‌های مسلح در خصوص کاهش سطح مقطع راداری شناورها، اضافه کردن سیستم دفاع نقطه‌ای کمند، بهره برداری از پرتابگر‌های عمودی برای موشک‌های پدافندی که موجب افزایش تعداد موشک‌های قابل حمل می‌شود و البته بهره گیری از رادار‌های آرایه فازی در باند ایکس، نشان دهنده حرکت پر قدرت و اثرگذار صنایع دفاعی و نیرو‌های مسلح به سمت تامین حداکثری دفاع هوایی بومی و مدرن برای شناور‌های خود است؛ بحثی که با درس‌های سخت جنگ تحمیلی و نبرد مستقیم با نیرو‌های قدرتمند دریایی فرامنطقه‌ای گرفته شده و امروز نتایجی متفاوت را با گذشته رقم می‌زند.